Menu

Żołnierze Wyklęci

Zapomniani Bohaterowie

Kpt. Romuald Rajs „Bury”

Szkołę powszechną  ukończył w Sanoku. W 1930 jako szesnastolatek wstąpił do Szkoły Podoficerskiej Piechoty dla Małoletnich. W 1933 r. ukończył zawodową szkołę podoficerską w Koninie oraz kurs spadochronowy. Służbę rozpoczął w 85. pp w Nowej Wilejce k. Wilna. W jego szeregach i w Armii „Prusy” walczył w wojnie 1939 r. Jego jednostka została rozbita 15 września pod Lublinem. W czasie przedzierania się na wschód rozbrojony przez Białorusinów w okolicach Kowla. Dotarł do Wilna. W konspiracji znalazł się już w 1939 r. We wrześniu 1943 r. został członkiem oddziału partyzanckiego, który stał się zaczątkiem 3. Brygady AK. Początkowo dowodził drużyną, następnie plutonem i kompanią szturmową. Intensywnie szkolił swoich żołnierzy, dzięki czemu 3. Brygada stała się jednym z najlepszych oddziałów wileńskiej AK (największa liczba akcji bojowych i najmniej strat). Był niesamowicie odważnym podoficerem liniowym i dowódcą pozbawionym skrupułów. W kwietniu 1944 r. odznaczony Krzyżem Walecznych. Brał udział w walkach o Wilno 6–7 VII 1944 r. Nie zdołał zdobyć Góry Zamkowej z powodu zbyt ciężkich strat. Uniknął rozbrojenia przez Sowietów, wycofał 3. Brygadę do Puszczy Rudnickiej i tam ją rozformował. Był ścigany przez NKWD i zmuszony do przebywania w ukryciu. Pod koniec 1944 r. pod fałszywym nazwiskiem jako ppor. WP zgłosił się w Wilnie do Związku Patriotów Polskich. W Lublinie wcielono go do Samodzielnego Batalionu Ochrony Lasów Państwowych i skierowano do Hajnówki. Zdezerterował i w maju 1945 r. przeszedł wraz ze swoim plutonem do 5. Brygady Wileńskiej AK, dowodzonej przez mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę”, operującą na Białostocczyźnie. W tym czasie odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. We wspomnianej jednostce został dowódcą 2. Szwadronu. Późnym latem nawiązał łączność z miejscowymi ogniwami NZW i związał się z tą organizacją. We wrześniu 1945 r. mianowano go szefem PAS w Okręgu Białystok NZW oraz dowódcą 3. Brygady NZW. Przystąpił do aktywnych działań zbrojnych przeciwko stronie komunistycznej. Jest odpowiedzialny za pacyfikacje wiosek białoruskich (Zaleszany, Szpaki, Zanie, Końcowizna), w których zginęło ok. pięćdziesięciu osób, oraz za rozstrzelanie trzydziestu białoruskich furmanów. Według oceny prokuratorów IPN akcje te miały znamiona ludobójstwa. Część historyków nie podziela tego poglądu. Jesienią 1946 r. rozwiązał oddział i opuścił konspirację. Ukrywał się przed ścigającym go UB. Odnaleziony w Jeleniej Górze i tam aresztowany 13 XI 1948 r. 1 X 1949 r. WSR w Białymstoku skazał go w procesie pokazowym na karę śmierci. Rozstrzelano go w więzieniu w Białymstoku 30 XII 1949 r. Pochowany w nieznanym miejscu.