Menu

Żołnierze Wyklęci

Zapomniani Bohaterowie

Edward Zajączek (1901–1942) ps. „Wolf”

Urodził się w miejscowości Las koło Ślemienia, pow. żywiecki. Ukończył seminarium nauczycielskie w Krakowie. W czasie wojny polsko-bolszewickiej (1919–1920) służył w 67. pułku piechoty; zwolniony do rezerwy w stopniu porucznika. Pracował jako nauczyciel w szkołach w Łodzi, a następnie jako dyrektor Łódzkiej Dyrekcji Okręgowej Towarzystwa Rozwoju życia Narodowego w Polsce „Rozwój”.

Członek Związku Ludowo-Narodowego, w 1925 r. został skierowany do Bielska jako sekretarz miejscowego Zarządu Okręgowego. Przejął kierownictwo Domu Polskiego, zasłużonej dla krzewienia polskości placówki społeczno-kulturalnej, założonej przez ks. Stanisława Stojałowskiego pod koniec XIX wieku. Na początku 1927 r. został mianowany sekretarzem Obozu Wielkiej Polski na okrąg podhalański, a od stycznia 1929 r. kierownikiem Komitetu Okręgowego Młodych. Kilka miesięcy później został oboźnym okręgowym na powiaty: bielski, bialski, żywiecki, wadowicki i makowski. Po rozwiązaniu OWP w1933 r. jego członków wchłonęła Sekcja Młodych Stronnictwa Narodowego, na której czele stanął. Był równie ̋ prezesem miejscowego oddziału Narodowej Organizacji Kobiet, Zjednoczenia Zawodowego„Praca Polska” i członkiem Związku Hallerczyków.

W latach 1929–1939 redagował i wydawał przeznaczony dla młodzieży miesięcznik „Młody Narodowiec”, początkowo związany z Ruchem Młodych OWP, a następnie z SN. Współredagował miesięcznik „Głos Robotniczy” i czasopismo kobiece „Hasło Polki”. Za działalność opozycyjną spotykały go szykany ze strony władz. Był kilkakrotnie aresztowany; trafił też do obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej (23 VII – 13 X 1935 r.). Kilkakrotnie stał się obiektem napadów bojówek socjalistycznych i miejscowych Niemców.

Należał do liberalnych działaczy Stronnictwa Narodowego z kręgu Mariana Seydy i Stanisława Rymara. W czasie rozruchów antyżydowskich w Bielsku jesienią 1937 r., które nastąpiły po zabójstwie przez żydowskiego szynkarza polskiego robotnika, przyczynił się do uspokojenia nastrojów. Więzy przyjaźni łączyły go żydowskim adwokatem, socjalistą i wiceburmistrzem miasta dr. Danielem Grossem, któremu na początku okupacji niemieckiej, w 1940 r., udzielał pomocy. Zorganizował jego przerzut na Węgry, jednak Gross, z powodu podeszłego wieku, zrezygnował z wyjazdu i zginął w czasie Holokaustu. W 1939 r. Zajączek współpracował z polskim wywiadem w tworzeniu sieci dywersji pozafrontowej.

W czasie kampanii wrześniowej, choć miał stopień kapitana rezerwy, nie został zmobilizowany. Od początku października 1939 r., pod pseudonimem „Wolf”, rozpoczął działalność konspiracyjną. Stworzył w Bielsku i okolicach podziemną organizację polityczno-wojskową „Patria”, zrzeszającą członków przedwojennych organizacji narodowych i młodzież. W grudniu 1939 r., po przybyciu z Warszawy Władysława Jaworskiego, emisariusza z konspiracyjnego Zarządu Głównego SN, „Patria” połączyła się z podobną strukturą tworzoną przez Pawła Musioła w Cieszynie i weszła w skład Narodowej Organizacji Wojskowej. Władze SN oficjalnie zatwierdziły go na stanowisku prezesa SN Okręgu Cieszyńsko-Podhalańskiego jako odpowiedzialnego za działalność polityczną i wojskową. W lutym 1940 r. kierowana przez niego struktura NOW została podporządkowana na zasadzie autonomii komendantowi Okręgu Śląskiego Związku Walki Zbrojnej. Decyzją tą podjął samodzielnie, bez zgody władz centralnych SN. W ZWZ otrzymał stanowisko inspektora Inspektoratu Bielskiego obejmującego powiaty: bialski, bielski, chrzanowski, oświęcimski, wadowicki, żywiecki i miasto Bielsko. Brał także udział w tworzeniu zalążków podziemnej administracji cywilnej, należał do tzw. Śląskiej Rady Wojewódzkiej, która później weszła w skład struktur Delegatury Rządu RP na Kraj, był członkiem poddelegatury terenowej dla zachodniego Podbeskidzia z siedzibą w Bielsku.

Został aresztowany przez Gestapo 21 listopada 1940 roku. W śledztwie nikogo nie wydał i nie przyznał się do działalności podziemnej. Wywieziony do KL Auschwitz 18 grudnia 1941 r., gdzie według relacji współwięźniów 27 lutego 1942 r. został zamordowany w bunkrze głodowym w podziemiach bloku nr 11. Zwłoki spalono w krematorium, a prochy rozsypano.

W 2001 r. władze Bielska-Białej przyznały mu pośmiertnie tytuł zasłużonego obywatela miasta. W 2002 r. w miejscu, gdzie stał Dom Polski, odsłonięto obelisk upamiętniający tą placówkę i jej wieloletniego kierownika.

dr Wojciech Jerzy Muszyński (IPN Warszawa)